سید شمس‌الدین حسینی دبیر همایش ملی اقتصاد دفاع اظهار کرد: تحریم‌های اقتصادی اعمال شده علیه جمهوری اسلامی ایران از سوی استعمار یک نوع جنگ اقتصادی است که وقتی مقام معظم رهبری از این واژه استفاده کردند خیلی‌ها برایشان نامأنوس بود اما آنها مدام از این واژه استفاده می‌کنند.
حسینی خاطرنشان کرد: در قرن ۲۱ ایالات متحده سابقه طولانی در بکارگیری تحریم‌ها داشته است اما جمع‌بندی آنها این بوده که تا قرن ۲۱ تحریم‌ها خیلی موثر نبوده اما بعد از حادثه ۱۱ سپتامبر استفاده از تحریم‌های بین‌المللی و یک جانبه از سوی ایالات متحده به بهانه مقابله با گروه‌های تروریستی در دستور کار مقامات این کشور قرار گرفته و رفته رفته حوزه بیشتری برای خود در نظر گرفته به طوری که در ۱۷ سال گذشته به تدریج تحریم‌ها به عنوان یکی از عناصر اصلی سیاست خارجی و امنیت ملی آمریکا تبدیل شده است و فرآیند استفاده از این ابزار روند فزاینده‌ای به خود گرفته است.
رئیس گروه منابع و اقتصاد دفاع افزود: به اذعان مقامات رسمی ایالات متحده نقطه ثقل استراتژی امنیت ملی آمریکا از نهادهای نظامی به سمت نهادهای اقتصادی گرایش پیدا کرده که این بیانگر توسعه جنگ‌های اقتصادی بوده است. این اتفاق با ایجاد و توسعه شبکه‌ای از ابزارها اتفاق افتاده که ایالات متحده را قادر ساخته است با کمترین هزینه انسانی و با استفاده از هزینه‌های مالی و دیپلماتیک فشارهای بی‌سابقه‌ای را به دشمنان خود وارد نماید.
حسینی در ادامه افزود: در استراتژی امنیت ملی آمریکا در سال ۲۰۱۰ تنها یک بار از کلمه تحریم استفاده می‌شود اما در استراتژی سال ۲۰۱۵، ۹ بار از این کلمه استفاده شده و با تأکید، تسریع و گستردگی به مراتب بیشتر به مسأله تحریم تأکید می‌شود. همچنین در بخش پنجم سند امنیت ملی آمریکا در سال ۲۰۱۵ که به مسائل بین‌المللی اشاره دارد تحریم‌های هدفمند اقتصادی همچنان ابزاری موثر برای تحمیل هزینه به بازیگرانی است که غیرمسئولانه عمل می‌کنند و دست به تجاوز نظامی می‌زنند و یا به شکل غیرقانونی سلاح کشتار جمعی دارند.
وزیر سابق امور اقتصادی و دارایی افزود: کاری که ترامپ در حال حاضر در قبال ایران انجام می‌دهد دستور کاری است که قبل از سر کار آمدنش به عنوان توافقات یا به عنوان جمع‌بندی موسسات فکری و کانون‌های اندیشه تدوین شده است.
وی اظهار کرد: تحریم، جزئی یا کانونی از محور استراتژی امنیت ملی آمریکا است و یکی از کارکردهای اصلی که دیپلماسی بایستی انجام بدهد این است که در همین راستا حرکت می‌کند. مثلاً تحلیل می‌کنند که چرا تحریم‌ها در قرن ۲۱ نسبت به قبل موفق‌تر بوده است که چند دلیل می‌آورند که یکی از دلایل آن جهانی شدن است. همچنین بحث هژمونی دلار به عنوان یکی از ابزار قدرتمند بودن آنها است.
حسینی در ادامه بیان کرد: با در نظر گرفتن جایگاه تحریم به عنوان جنگ اقتصادی در راهبرد امنیت ملی و دیپلماسی آمریکا می‌توان دریافت که دشمن اصلی ما کجاست، و باید دید که دیپلماسی دفاعی، اقتصادی و حالا دیپلماسی دفاعی- اقتصادی ما چه باید باشد.
وی افزود: آنها تلاش می‌کنند که با دیپلماسی عرصه فعالیت ما را محدود کنند ما هم باید برای آن برنامه داشته باشیم. اشتباه است که ما فکر کنیم تحریم یا جنگ اقتصادی یک موضوع مقطعی است. در متونی که آقای ظریف قبل از وزارتشان نوشته بودند، بحث دیپلماسی همه جانبه را مطرح کرده بودند و اینکه بحث دفاع و امنیت همه جانبه را داریم که باید اینها را کنار هم بگذاریم. در فرمایشات مقام معظم رهبری هم به این مسأله تأکید شده است.
در ادامه دکتر محمد احدی مشاور امور راهبردی وزیر دفاع و وابسته نظامی اسبق ایران در فرانسه و ترکیه در ارائه خود به این موضوع پرداختند که برای رسیدن به هم‌افزایی بایستی در سیاست‌های اقتصادی و دفاعی‌مان به خصوص در حوزه دیپلماسی تمرکز داشته باشیم و چشم‌انداز و اهداف و مطلوبیت‌هایمان را مشخص کنیم.
وی افزود: وقتی که دستگاه دیپلماسی فعالیت می‌کند بایستی اهداف فرهنگی، سیاسی، اقتصادی، امنیتی و دفاعی را نیز مد نظر داشته باشد و بتواند همه را از طریق هم افزایی و کمک با یکدیگر پیش ببرد.
احدی خاطرنشان کرد: دیپلماسی دفاعی ابزار سیاست و عامل تطبیق همزمان قدرت نظامی به منظور پیشگیری از منازعات و کاهش بحران میان کشورها در هر زمان و تأمین اهداف عالیه یک نظام سیاسی در راستای منافع و امنیت ملی آن است و میان سیاست دفاعی و سیاست خارجی پیوند وجود دارد.
احدی در ادامه گفت: به دیپلماسی اقتصادی دیپلماسی قرن ۲۱ نیز گفته می‌شود و موضوعی تعیین کننده در استراتژی اقدام هر کشور در سطح بین‌المللی برای تحقق منافع ملی است. دیپلماسی اقتصادی نقطه تلاقی دیپلماسی و فعالیت‌های اقتصاد ملی و بین‌المللی است و فصل مشترک بین منافع اقتصاد ملی و سایر منافع سیاسی- امنیتی و فرهنگی کشور در سطح نظام اقتصاد سیاسی جهانی است.
وی با بیان اینکه دیپلماسی اقتصادی با موضوع سیاست‌های اقتصادی سروکار دارد، افزود: در علم اقتصاد دفاع و امنیت جزء کالاهای عمومی است و دفاع برای کل کشور است و بخش خصوصی هم در آن نقش دارد.
مشاور امور راهبردی وزیر دفاع و وابسته نظامی اسبق ایران در فرانسه و ترکیه در رابطه با نقش نیروهای مسلح در اقتصاد مقاومتی، گفت: بیشترین نقشی که نیروهای مسلح می‌توانند در اقتصاد مقاومتی ایفا کنند پایین آوردن هزینه‌های دفاع است، یعنی دفاع را با حداقل هزینه انجام دهند و این مسأله عملاً در حال حاضر محقق شده و بخشی از کاهش هزینه دفاع بر دوش دیپلماسی دفاعی است.
وی اظهار کرد: بخشی از کارکردهای دیپلماسی دفاعی این است که با تأمین امنیت با هزینه پایین کار اقتصادی انجام می‌دهد یعنی از طریق کاهش تهدیدات و کاهش تنش‌ها با ابزار دیپلماسی موفق شویم هزینه‌های دفاعی‌مان را کاهش دهیم.
احدی افزود: از کارکردهای مستقیم دیپلماسی دفاعی در حوزه اقتصاد است و در بخش غیر مستقیم آن غیر از دیپلماسی دفاعی، عواید بسیاری به دست آمده و به اقتصاد دفاعی و همچنین اقتصاد ملی کمک می‌کند. دیپلماسی دفاعی یک بخش آن در حوزه دفاع است و بخش دیگر آن در حوزه اقتصاد ملی است.
مشاور امور راهبردی وزیر دفاع و وابسته نظامی اسبق ایران در فرانسه و ترکیه در رابطه با موضوع کنترل و تأمین تسلیحات توسط قدرت‌های بزرگ، اظهار کرد: در موضوع دیپلماسی قدرت‌های بزرگ دو نگاه متفاوت در حوزه تسلیحات وجود دارد. قدرت‌های بزرگ به دنبال کنترل تسلیحات هستند و کشورهای در حال توسعه از طریق دیپلماسی دفاعی به دنبال تأمین تسلیحات هستند.
وی در ادامه گفت: یکی از شاخه‌های اساسی دیپلماسی دفاعی موضوع دیپلماسی تسلیحاتی است که قدرت‌های بزرگ برای ایجاد موازنه در نقاط مختلف جهان از طریق کنترل تسلیحات عمل می‌کنند یعنی به یک بخشی تسلیحات داده و به بخش دیگری تسلیحات نمی‌دهند برای اینکه موازنه برقرار کنند. در کنار ایجاد موازنه اهداف و منافع اقتصادی هم مورد توجه آنها است. کنترل تسلیحات در سه حوزه ملی، بین‌الملل و منطقه‌ای صورت می‌گیرد.
احدی خاطرنشان کرد: از دیگر نقش‌های دیپلماسی دفاعی حفظ صلح است که سازمان ملل نقش محوری قدرت‌های بزرگ راهبردی و کشورهای جهان سوم صحنه عملیات هستند. دیپلماسی دفاعی قدرت‌های بزرگ با اهداف توسعه ارزش‌های غربی و ادغام، پیشگیری و واپایش بحران و... است که اهداف مشخص اقتصادی از جمله کسب حیثیت و اعتبار بین‌المللی و حفظ و تأمین امنیت و منافع ملی از جمله آنها می‌باشد.
وی گفت: تحقیقات نشان می دهد که در تجارت جهانی اسلحه، ۱۰ شرکت بزرگ، تولید اسلحه و خدمات نظامی را بر عهده دارند.
مشاور امور راهبردی وزیر دفاع و وابسته نظامی اسبق ایران در فرانسه و ترکیه تصریح کرد: برای رسیدن به هم‌افزایی بایستی در سیاست‌های اقتصادی و دفاعی‌مان به خصوص در حوزه دیپلماسی تمرکز داشته باشیم و چشم‌انداز و اهداف و مطلوبیت‌هایمان را مشخص کنیم. شناخت محیط حتماً ضرورت دارد و باید شناسایی دقیقی داشته باشیم و راهبردهای ملی، وظیفه‌ای و سازمانی را مشخص کنیم. همچنین باید نقشه راه را در رابطه با کشورهای هدف مشخص کنیم.
وی گفت: علاوه بر نقشه راه بایستی ساز و کار هماهنگی هم داشته باشیم و نهایتاً دستگاه اجرایی مناسب این کار که محوریت در همه آنچه که در خارج از مرزها انجام می‌دهیم را دارد، وزارت امور خارجه است.دکتر علیرضا شیخ عطار قائم مقام اسبق وزارت امور خارجه و سفیر پیشین جمهوری اسلامی ایران در آلمان و هندوستان به عنوان سومین سخنران بیان داشتند جمهوری اسلامی ایران باید اقدامات پیشگیرانه و تقابلی جهت همراه سازی افکار عمومی جهانی در رابطه با تحریم‌ها اتخاذ کند که از جمله آن تشکیل گروه‌های همراه با خود یا مخالف ادعاهای آمریکا است.
ایشان در ادامه افزودند زرگترین و اصلی ترین تهدید پیش روی ما تحریم است. برای مقابله با تحریم پیش‌بینی‌هایی لازم است که کشور باید بر آن متمرکز شود.
وی افزود: نخستین پیش فرض آمریکا با ما دشمنی بوده و رابطه ما با آمریکا فقط در چارچوب دشمنی قابل تعریف است، ایران نیز آمریکا را رهبر همه نوع دشمنی خصوصاً دشمنی فکری در دنیا نسبت به خود دانسته که قدرت‌های کوچک و متوسط در مقابل این دشمنی آمریکا منفعل هستند.
وی گفت: آمریکا در طول ۳۸ سال گذشته دو نوع برخورد با ایران داشته است که یک برخورد این بوده که ایران یک واقعیت است و این ظرفیت و پتانسیل را دارد و با این ایران باید با تعامل و احتیاط آمیز رفتار کرد، البته تعاملی که نهایتاً منجر به استحاله شود. روش دیگر قبول این مسأله است که ایران یک قدرت بوده و در حال حاضر شکل گرفته است.
شیخ عطار افزود: آمریکا هر کدام از روش‌ها را که در پیش بگیرد تهدید محسوب می‌شود که این تهدیدها به سه دسته درگیری مستقیم، جنگ سخت و جنگ وکالتی تقسیم می‌شود و جنگ وکالتی از طریق کشورهای هم پیمان در منطقه می‌تواند صورت بگیرد. همچنین از طریق ایجاد فشارهای سیاسی توسط سازمان‌های بین‌المللی و قطعنامه‌ها هم انجام می‌گیرد که در شرایط فعلی دنیا و پسابرجام، شرایط سخت‌تر شده است.
وی اظهار کرد: مقوله تحریم‌های فلج کننده یکی دیگر از راه‌هایی است که آمریکایی‌ها بعد از انقلاب در رابطه با ایران استفاده کردند و در برجام هم تجربه خوبی در این زمینه داشتند. آنها برای اجرای این اهداف از طریق رسانه‌های سنتی، کلاسیک و همینطور رسانه‌های مجازی از طریق تحریک افکار عمومی علیه ایران استفاده می‌کنند و با ایجاد توهم ترس از جمله اسلام هراسی و ایران هراسی توانسته‌اند بعد از ۱۱ سپتامبر به این هدف برسند. اخیراً نیز اسلام هراسی را به ایران هراسی از طریق اعلام قدرت موشکی ایران به عنوان تهدید، نقض حقوق بشر و دموکراسی و... تبدیل کرده‌اند.
قائم مقام اسبق وزارت امور خارجه تصریح کرد: ترامپ در مقدمه و قبل از اینکه با تعلیق مخالفت کند استراتژی‌ای را ارائه کرده که ۸ محور اصلی دارد از جمله اینکه ایران حامی تروریسم است، باید هم‌پیمانان سنتی آمریکا در منطقه برای مقابله با ایران احیا بشوند، سپاه به عنوان حامی اصلی تروریسم است و سپاه از منابع داخلی مردم ایران استفاده کرده و هزینه می‌کند.
وی افزود: در این راستا باید جمهوری اسلامی ایران اقدامات پیشگیرانه و تقابلی جهت همراه سازی افکار عمومی جهانی اتخاذ کند که از جمله آن تشکیل گروه‌های همراه یا نسبتاً همراه یا مخالف ادعاهای آمریکا در فضای مجازی است. همچنین بهره‌گیری بیش از پیش از مجامع فرهنگی و نخبگان از نسل‌های اول و دوم ایرانیان و اندیشمندان و اندیشکده‌های خارجی است که با حضور خود در کشور در جهت تغییر و اصلاح فضای منفی علیه کشور باید صورت گیرد.
شیخ عطار اظهار کرد: هدف آمریکا از دور جدید تحریم‌ها اجماع سازی بین‌المللی است و از جمله راه‌حل‌های مقابله با آن تشکیل ستادی زیر نظر ستاد فرماندهی اقتصاد مقاومتی برای مقابله با تحریم‌ها است که این اقدامات در سه بخش پیشگیری، مقابله و دور زدن باید صورت گیرد. آمریکا معتقد است که با تحریم‌های غیرهسته‌ای علیه ایران در منطقه، می‌توان ایران را از پای درآورد.
وی افزود: پیشگیری بر عهده وزارت امور خارجه است که اقداماتی که اخیراً در سفرهای خارجی توسط وزیر امور خارجه برای بردن هیأت‌های اقتصادی و... صورت گرفته یکی از آنهاست.
قائم مقام اسبق وزارت امور خارجه خاطرنشان کرد: اگر پیشگیری موفق نبود باید با تحریم‌ها مقابله کرد که این مسئولیت بر عهده وزارت صنعت، معدن و تجارت و بانک مرکزی است. همچنین در زمینه مقابله باید به بخش خصوصی اهمیت بدهیم و نگاهمان به این بخش را عوض کنیم.
وی در ادامه گفت: ایجاد امکان حضور نخبگان خارجی منصف در ایران جهت دریافت دید مثبت از کشور نیز تأثیرگذار است.
شیخ عطار در رابطه با دور زدن تحریم‌ها گفت: باید در خارج از کشور بانک ثبت کنیم و شرایط اقتصادی کشورها طوری است که به این کارها علاقه‌مند هستند. همچنین از طریق خرید شرکت‌های دانش‌بنیان در خارج از کشور می‌توان به این اهداف رسید و سوء استفاده‌های در گذشته نباید مانع از انجام این کار شود.دکتر بهروز علیشیری رئیس اسبق سازمان سرمایه گذاری و کمکهای فنی و اقتصادی ایران به عنوان آخرین سخنران همایش تخصصی نیم روزه فرمود برای طراحی دیپلماسی اقتصادی باید در ابتدا چالش‌ها، محدودیت‌ها و تهدیدات اقتصادی کارکردی ایران را بشناسیم.
رئیس میز اقتصاد مقاومتی مرکز تحقیقات راهبردی دفاعی افزود جنس دیپلماسی اقتصادی از جنس قدرت نرم است و به عبارت دیگر ابزاری متقاعد کننده بوده که محور آن اقتصاد است که از ابزارهای اقتصادی برای متقاعد کردن حریف باید استفاده کنیم.
وی افزود: ویژگی دیگر در طراحی دیپلماسی اقتصادی این است که دیپلماسی اقتصادی یک ویژگی ایجابی و یک ویژگی سلبی دارد. ویژگی ایجابی دیپلماسی اقتصادی این است که بتوانیم حداکثر بهره‌گیری را در تعاملات بین‌المللی ببریم. ویژگی سلبی آن مقابله با همان تهدیداتی است که در داخل سیستم وجود دارد و جنس تهدیدات هم متفاوت است، البته تحریم یکی از آن ابزارهاست که باید به آن توجه شود.
مسئول میز اقتصادی مقاومتی گفت: وقتی از دیپلماسی اقتصادی صحبت می‌کنیم دو رهیافت عام وجود دارد؛ یکی دیدگاه سنتی در موضوع دیپلماسی اقتصادی است که در این برداشت سنتی محور یا بازیگر اصلی دولت و بازیگران رسمی دولت هستند، اما در برداشت جدید نقش سازمان‌های بین‌المللی به شدت قوی شده است.
علیشیری اظهار کرد: برای طراحی دیپلماسی اقتصادی باید بدانیم مزیت‌ها و نقاط قوتمان کجاست؟ ظرفیت‌های ما چقدر است و مهم تر از همه اینکه میزان انعطاف پذیری ما در برخورد با مقولات علمی چگونه است که بدون تصویر دقیق از این وضعیت غیرممکن است.
وی تصریح کرد: مفهوم دیپلماسی اقتصادی تا پایان دوره جنگ سرد عمدتاً پیگیری اهداف اقتصادی راهبردی برای کشورها با اولویت‌های امنیتی در حوزه سیاست خارجی بود اما بعد از جنگ سرد و مطرح شدن بحث جهانی شدن نقش دولت- ملت‌ها کاهش پیدا کرد و بازیگران جدید وارد شدند و گفتمان‌های موجود کاملاً دگرگون شد و نوع نگرش به دیپلماسی از نگرش کاملاً سیاسی- امنیتی به نگرش اقتصادی تغییر پیدا کرد و به سمت گفتمان امنیت مثبت رفت.
مسئول میز اقتصادی مقاومتی خاطرنشان کرد: باید دیپلماسی اقتصادی خود را با شرایط روز تطبیق دهیم که در این رابطه دو گفتمان وجود دارد؛ یکی اینکه کشورهای جهان سوم توان معاضدت در سطح بین‌الملی ندارند و دیدگاه دوم معتقد است که ما می‌توانیم از این همزیستی منافع کسب کنیم.
وی گفت: برای طراحی دیپلماسی اقتصادی ابتدا باید مباحث پایه‌ای استراتژیک، اساسی، راهبردی و تعیین کننده را حل کرده و ابعاد آن را روشن کنیم.
علیشیری در ادامه افزود: چالش‌های اقتصادی ایران قدرت مانور دیپلماسی ما را می‌گیرد. برای طراحی دیپلماسی اقتصادی خود باید در ابتدا چالش‌ها، محدودیت‌ها و تهدیدات اقتصادی کارکردی ایران را بشناسیم که از جمله با اقتصاد تک محصولی وابسته به نفت تکلیفش معلوم است و قدرت مانور دیپلماسی اقتصادی ما را پایین می‌آورد. ما مذاکره می‌کنیم اما هزینه‌های مذاکره بسیار بالاست.
وی گفت: اقتصاد ایران مزیت‌های فراوانی دارد از جمله اینکه جایگاه ژئوپلیتیک بسیار مهمی در منطقه داریم که باید روی آن کار شود، از جمله اتصال شمال و جنوب به جایگاه ما موقعیت بسیار ژئوپلیتیکی داده که می‌توانیم از آن استفاده کنیم و از همه مهم‌تر گلوگاه نفتی جهان در اختیار ما است و پیش‌بینی‌ها می‌گوید که تا چهار سال آینده ظرفیت تنگه هرمز برای صدور نفت در سطح دنیا چهار برابر خواهد شد.
مسئول میز اقتصادی مقاومتی اظهار کرد: باید تمرکزمان را بر دو محور ژئواکونومیک و ژئوپلیتیک قرار دهیم و این دو موضوع باید در محور دیپلماسی ما قرار گیرد.
وی گفت: عمده ساختارهای اقتصادی ما از ریخت افتاده و دچار انکسار ساختاری است و هیچ کدام وظایف کارکردی خود را به درستی انجام نمی‌دهند. برای طراحی و عملیاتی کردن دیپلماسی اقتصادی باید در ابتدا دیپلماسی انرژی داشته باشیم و باید نگاه به شرق را مد نظر قرار دهیم که مقام معظم رهبری هم به آن اشاره کرده‌اند.
علیشیری خاطرنشان کرد: در دیپلماسی اقتصادی باید به سازمان‌های منطقه‌ای توجه کرده و همچنین مبتکر تشکیل این سازمان‌ها باشیم و طراحی برای سازمان نوین همکاری اقتصادی منطقه‌ای با شرکای اقتصادی خود داشته باشیم.
وی افزود: محور طراحی دیپلماسی اقتصادی ما مشارکت در سطح جهانی است و در سطوح منطقه‌ای باید از ظرفیت نهادها و بازیگران منطقه‌ای استفاده کنیم. این اشتباه است که فکر کنیم نگاه به بیرون می‌تواند سرمایه و تکنولوژی را به داخل سرریز کند و هنوز فهم درست و محتوایی برای جهت‌گیری هدفمند و برنامه‌ریزی شده از سیاست‌های اقتصاد مقاومتی در کشور وجود ندارد.
مسئول میز اقتصادی مقاومتی اظهار کرد: برای تحقق سند و سیاست‌های اقتصاد مقاومتی نیازمند توجه برخی از پیش نیازهای اساسی هستیم که باید نهادهای آموزشی و نیروی انسانی قوی تربیت کنیم و در کنار این دیپلماسی باید تخصص‌های بین رشته‌ای از اقتصاد و حقوق بین‌الملل ایجاد کرده و کار را شروع کنیم.
بازگشت